Vlindertelling 2024: Vlinderpopulaties in zwaar weer

Ook in 2024 telde Adri Remeeus in het Koninklijk Landgoed De Horsten weer de dagvlinders. De methode van tellen houdt in dat langs 20 vaste secties, elk met een lengte van 50 meter, de daar aanwezige dagvlinders worden geteld.

Dit alles geschiedt in het kader van het landelijke project ‘Vlindermeetnet’, opgezet door de professionele organisatie “De Vlinderstichting Nederland”, gevestigd in Wageningen.

Net als alle insecten zijn ook vlinders gevoelig voor schommelingen in temperatuur en neerslag. Dat behoeft enige uitleg. Insecten zijn koudbloedige dieren en hun lichaamstemperatuur is aangepast aan de omgevingstemperatuur. Bij een hoge omgevingstemperatuur hebben insecten een hoger energieverbruik, waardoor ze zwakker worden. Die zwakkere conditie moet dan worden gecompenseerd met meer inname van nectar. Volgens onderzoek van de Vlinderstichting kregen ook vlinders in 2024 grote klappen te verwerken. De Vlinderstichting stelde eerder al vast dat 2023 het slechtste jaar was voor de vlinders sinds de start van het meetnet in 1990. Het jaar 2024 was landelijk ongeveer even slecht, hoewel Landgoed De Horsten er in positieve zin uitschoot. Maar hier gelijk aan toegevoegd, het betekent niet dat de vlag kan worden gehesen. Zoals bij alle insecten kunnen ook de aantallen vlinders van jaar op jaar (en ook lokaal!) grote fluctuaties in aantallen laten zien.  Feitelijk is dat in De Horsten al zichtbaar als gekeken wordt naar de aantallen in de tabel; en dat gaat nog slechts over drie jaren!

De sterke afname in 2023 vloeide voort uit de extreme droogte en warmte tijdens de zomer van 2022. Daardoor verdroogden en verdorden veel grassen, waardoor de rupsen weinig voedingsstoffen konden opnemen. Van september 2023 tot en met juli 2024 was de overvloedige regen juist de beperkende factor. De grondwaterstand stond in 2024 zelfs extreem hoog.

Dat heeft twee voor de vlinders nadelige effecten gehad. Sowieso is het redelijk fataal geweest voor de rupsen (en wellicht ook de poppen )die voor hun overwintering gebruik maken van de strooisellaag. Het vele vocht zal ongetwijfeld tot schimmelaantastingen en daardoor sterfte van rupsen hebben geleid. Daarnaast leidde de hoge grondwaterstand tot veel wortelsterfte waardoor de natuur er in de zomer weliswaar groen uitzag (voornamelijk gevoed door grassen en brandnetel), maar juist de voor vlinders zo noodzakelijke nectarplanten (hun voedselplanten) qua groei (en bloei!) sterk achterbleven, en bovendien door de muur van groen lastiger bereikbaar waren.

Alleen soorten die twee (of drie) generaties vlinders per jaar opleveren, zoals Dagpauwoog, Bont zandoogje, Klein koolwitje en Landkaartje) veerden in de nazomer op, omdat hun rupsen goed konden eten van juist dat vele groen van grassen en brandnetels. Dit wordt verderop nader toegelicht in het stukje ‘Uitgelicht’ over het Landkaartje. Bij het interpreteren van de tabel moet dus rekening worden gehouden met de zojuist omschreven variabelen van temperatuur en neerslag. In de slotconclusie wordt hier nader op ingegaan.

Wat de trekvlinders uit Zuid-Europa en Noord-Afrika betreft, had de Atalanta een goed jaar lieten het afweten. Mogelijk hebben zij weten te profiteren van het vele groen dat in zuidwest Europa beschikbaar was; immers, daar was in ieder geval de winter van 2023/24 aanmerkelijk natter dan gemiddeld.

Wat zal 2025 brengen?

Over de gehele linie is er  over 2024 sprake van een toename met 79,4% ten opzichte van 2023.

Uitgelicht; het Landkaartje
Het Landkaartje is toch wel de soort die landelijk sterk optrad (althans de derde generatie) en ook in De Horsten in hoge mate bepalend was voor de stijging van het totaal aantal dagvlinders in 2024. Alle reden dus om hem nader aan u te introduceren.

Het Landkaartje is uniek onder onze vlinders in die zin, dat de voorjaarsgeneratie (vliegt van half april tot eind mei) er heel anders uitziet dan de tweede generatie (vliegt van half juli tot half augustus). In warme jaren kan een derde generatie Landkaartjes tevoorschijn komen, die vliegt van eind augustus tot ver in september. Onder invloed van de opwarming van het klimaat komt deze derde generatie, die wat uiterlijk betreft gelijk is aan de tweede, de laatste decennia vaker voor, zo ook in 2024. Vaak is de derde generatie qua aantallen beperkt, maar dat was in 2024 wel anders.

Ook hier moet de oorzaak gezocht worden in de vele regen die dat jaar tot diep in juli viel. Dat leidde tot een overvloedige groei van brandnetels, dè voedselplant van de rupsen van het Landkaartje. Na de verpopping vlogen de vlinders tegen eind augustus in groot aantal uit. De telroute leverde op 29 augustus 2024 maar liefst 87 exemplaren op die zich tegoed deden aan de nog in bloei staande planten van het Leverkruid (ook wel Koninginnenkruid geheten). En dan te bedenken dat deze route (die al jaren gelopen wordt) normaal gesproken dagmaxima van rond de 15 oplevert.

De naam ‘Landkaartje’ is ontleend aan het patroon op de onderkant van de vleugels. Dat vertoont in alle generaties een patroon van witte lijnen op aders, en doet sterk aan een landkaart denken.  We kunnen zelfs stellen dat Europa het hier in ieder geval over eens is als we kijken naar de volgende benamingen:

Frankrijk: Carte géographique;
Duitsland: Landkärtchen;
Engeland: Map butterfly (of European map).

Slotconclusie
Zoals al gezegd; het Landkaartje had een goede (na)zomer, net als ook de Dagpauwoog. Maar terecht plaatst de Vlinderstichting vraagtekens bij deze abrupte pieken van enkele soorten dagvlinders. Die piekaantallen zijn namelijk puur te danken aan de natte en warme omstandigheden, die tot veel sappig groen hebben geleid. We hebben namelijk de afgelopen jaren ook gezien dat er regelmatig langere perioden van droog en warm weer voorkomen. Naar welke kant de balans doorslaat, zal de toekomst leren. En feitelijk geldt dat ook voor de vlinders in Landgoed De Horsten. Het laat in ieder geval onverlet dat 2024 landelijk een slecht vlinderjaar is geweest. De piekaantallen van een paar soorten (Bont zandoogje, Dagpauwoog, Landkaartje) heeft het vlinderjaar 2024 niet kunnen redden. De meeste vlindersoorten leden verliezen. Zo sluit 2024 aan bij 2023, dat het slechtste vlinderjaar was sinds de start van het meetnet in 1990.